Aanbieders als Meta (Facebook, Instagram, WhatsApp), Google, X (voorheen Twitter) en TikTok domineren het digitale landschap. Zij hebben veel gebruikers en veel organisaties verspreiden hier hun content en advertenties om een groot, gericht of nieuw publiek te bereiken. Er zijn ook alternatieven voor deze big tech-platforms. In dit artikelen noemen wij ze alternatieve platforms, hieronder vallen open-source, gedecentraliseerde of non-profit platforms

Deze platforms hebben geen winstoogmerk en hebben (daarom) meer oog voor de wensen en belangen van de gebruikers. Met name organisaties met een publieke taak, zoals de publieke omroep en culturele organisaties, zijn geïnteresseerd in deze platforms. Omdat zij uit publieke middelen worden betaald, krijgen publieke waarden hogere prioriteit dan het maken van winst. Het manifest van PublicSpaces (Opent een externe link) beschrijft de publieke waarden voor het internet.

We horen dat veel culturele organisaties vragen hebben over het gebruik van big tech-platforms en alternatieven daarvoor. De keuze tussen big tech en alternatieven gaat niet alleen over waarden, maar ook over de praktische vraag: waar bevindt ons publiek zich? Welke afwegingen maak jij als organisatie?

De overwegingen op een rij

Als culturele organisatie maak je zelf natuurlijk de afweging of en hoe je een platform inzet. Om deze afweging te maken kun je de volgende zaken in overweging nemen.

Gebruikersbelangen versus bereik

Een belangrijk spanningsveld is het bereiken van een zo groot mogelijk publiek en de belangen van het publiek goed borgen. Zolang de meeste gebruikers zich op big tech-platforms bevinden, is dit voor veel organisaties nog steeds de beste plek om ze te bereiken. De big tech-platforms bieden dan ook veel ondersteuning om dit te faciliteren. De commerciële belangen van deze platforms wegen zwaarder dan transparantie, privacy en regie over data.

Alternatieve platforms, zoals Mastodon, Pixelfed en Signal, volgen andere principes. Ze zijn open-source, privacy-vriendelijk, non-profit en/of gemeenschapsgericht. Momenteel hebben ze een kleiner gebruikersbestand maar de mate van interactie (likes, reacties, delen van berichten etc.) ligt juist hoger. Het is de vraag of gebruikers zullen overstappen naar een alternatief platform als voldoende (culturele) organisaties dat doen.

"Als mensen massaal op big tech blijven, is overstappen lastig voor culturele organisaties – vooral omdat zij vaak in hun kerndoel hebben staan dat ze hun publiek moeten bereiken. Maar als culturele organisaties met een groter publiek óók content gaan delen op alternatieve platforms, dan kan je daar een soort tractie krijgen. Een van de strategieën hiervoor is POSSE: Publish on your Own Site Syndicate Elsewhere."
-Paulien Dresscher, onderzoeker, adviseur en curator in beeldende kunst en digitale cultuur

Privacy versus inzicht in je publiek

Wellicht ken je de uitspraak: als een dienst gratis is, dan is de gebruiker het product. De data van gebruikers leveren voor big tech-platforms waardevolle inzichten op. Ook organisaties hebben hier voordeel bij, want hiermee hebben zij (veel) inzicht in hun online publiek. Deze informatie kun je gebruiken om je aanbod af te stemmen op je publiek of gebruiken in verantwoording naar fondsen toe. Alternatieve platforms geven deze inzichten vaak niet of geven de gebruiker meer rechten om hun data af te schermen. De privacy van gebruikers is bij deze alternatieve platforms beter gewaarborgd.

Regie over je data

Data wordt steeds waardevoller. In Amerika mag de overheid – mits daar gegronde redenen voor zijn – meekijken in allerlei data. In Europa is de privacy beter beschermd. Het is dus belangrijk om te weten waar jouw data wordt opgeslagen. Als je niet wilt dat de Amerikaanse overheid meekijkt in jouw data of de data van jouw gebruikers, dan is het belangrijk dat jij je data opslaat op Europese server én dat partners waarmee je samenwerkt óók gebruikmaken van Europese servers. Hoewel bijvoorbeeld Mailchimp – een veelgebruikt marketingplatform - aan de Europese wetgeving voldoet, wordt de data wel opgeslagen op Amerikaanse servers (Opent een externe link).

Wie heeft de macht?

Big tech-platforms verzamelen enorme hoeveelheden data, wat hen niet alleen commercieel, maar ook politiek een sterke positie geeft. In theorie kan deze macht leiden tot situaties waarin politieke besluitvorming en publieke opinie (ongewild) beïnvloed worden door technologiebedrijven. Bits of Freedom waarschuwt (Opent een externe link) daarom voor de gevolgen van de versmelting van politieke en technologische machten. Alternatieve platforms hanteren een betere databeveiliging (zoals Signal) of worden met een open en gedecentraliseerde infrastructuur gebouwd (zoals Mastodon en Pixelfed). Een open en gedecentraliseerde infrastructuur betekent dat dat de platforms met elkaar kunnen communiceren (ook wel Fediverse) en hiermee is de macht over verschillende entiteiten verspreid. Dit draagt bij aan een eerlijkere machtsverdeling en biedt meer controle over persoonlijke data.

"Het Fediverse is een verzameling van open source (communicatie-) platforms die allemaal onderling verbonden zijn via bepaalde open standaarden. Vergelijk het met je telefoon: Je kunt met iedereen bellen die een telefoonnummer heeft. Het maakt niet uit welke telefoon ze gebruiken, welke abonnement ze hebben, of het een vaste lijn is, welke simkaart erin zit en waar ze zich bevinden. Alles is interoperabel en decentraal. En in tegenstelling tot bij big tech platforms, heb je hierbij zelf de regie over je sociale media."
-Paulien Dresscher

Technische uitdagingen en de overstap

De overstap naar alternatieve platforms brengt technische uitdagingen met zich mee. Veel big tech-platforms zijn ontworpen voor maximale gebruiksvriendelijkheid, met uitgebreide technische ondersteuning, regelmatige updates en een geoptimaliseerde infrastructuur. Het gebruik is zo gemakkelijk en laagdrempelig mogelijk gemaakt. Alternatieve platforms kunnen dit ook bieden, maar in de praktijk is de ondersteuning vaak beperkter en vraagt het gebruik extra technische kennis en middelen, zoals het beheren en modereren van je eigen server.

"Bij ons op de marketingafdeling praten en denken wij zeker over deze ontwikkelingen. Maar vermoedelijk gaan we op korte termijn niet onze social mediakanalen voor alternatieven inruilen omdat we op die manier (nu nog) te weinig mensen bereiken."
-Herman van Karnebeek, Zakelijk Directeur Theater Rotterdam

Verkennen jullie binnen je organisatie welke platforms het beste aansluiten? Deze stappen helpen je op weg:

Wat kun je zelf doen

Breng in kaart welke online platforms en tools jouw organisaties allemaal gebruikt. Waarschijnlijk is het meer dan je denkt! Controleer of de online platforms en tools die jij gebruikt op een Europese server worden gehost.
Als je wilt overstappen, dan hoeft dat niet volledig in een keer. PublicSpaces geeft je tips hoe je op big tech-platforms en alternatieve platforms naast elkaar kunt gebruiken door middel van de POSSE-strategie.
Klein beginnen werkt het beste. Stap bijvoorbeeld met de groepschat van collega’s over op Signal.

Behulpzame links:

Hoe maak je publieke waarden onderdeel van je digitale strategie?
Ontdek in dit overzicht hoe verschillende online platforms en tools presteren op publieke waarden (Opent een externe link) hoe verschillende online platforms en tools presteren op publieke waarden.
Waag Futurelab geeft je 15 alternatieven (Opent een externe link) die beter zijn voor je privacy en/of welzijn.
Dit artikel helpt je bij het starten met Mastodon (Opent een externe link).
Bezoek de helpdesk ‘socialere social media’ (Opent een externe link) van Waag Futurelab.
Wil je inzicht krijgen of de software binnen jouw organisatie voldoen aan de publieke waarden van PublicSpaces? Volg dan de Digitale Spoelkeuken (Opent een externe link).
Volg de technologie-kritische kunstprojecten van Setup (Opent een externe link).

Wel of niet weg bij big tech?