Hoe gebruik je data op een ethische manier?
Bij publieksonderzoek is het van groot belang dat je een ethische werkwijze hanteert die de privacy van je publiek respecteert en hun gegevens beschermt. In dit artikel lees je waar je rekening mee moet houden als je ethisch wil werken met publieksgegevens.
Gedragscode voor wetenschappelijke integriteit
In de Nederlandse gedragscode voor wetenschappelijke integriteit (Opent een externe link) zijn de principes vastgelegd waar een goed onderzoeker zich aan dient te houden. Dit zijn eerlijkheid, zorgvuldigheid, transparantie, onafhankelijkheid en verantwoordelijkheid. Ook bevat de gedragscode 61 normen waar je je als goed onderzoeker aan dient te houden gedurende het hele traject, van het ontwerp van het onderzoek tot en met het communiceren van de resultaten ervan.
Principes van ethische dataverzameling
- Berokkent geen schade. Respecteert de privacy en anonimiteit van de respondenten en voorkomt daarbij fysieke en emotionele schade, de kans op grieven en reputatieschade. Dit is met name van belang bij onderzoeksmethoden waarbij gebruik wordt gemaakt van visuele outputs of geschreven tekst.
- Is onafhankelijk en onpartijdig. Het onderzoek dient objectief te zijn, zonder enige vorm van belangenverstrengeling.
- Is van hoge kwaliteit en integer. Alle data dienen te worden gebruikt en een doel te hebben, en te worden verzameld overeenkomstig goede onderzoekspraktijken en binnen de sector geldende normen.
- Gebruikt geïnformeerde toestemming. Iedereen die zijn gegevens deelt, weet met welk doel ze worden verzameld en wat ermee zal worden gedaan en doet aan het onderzoek mee op basis van vrijwilligheid zonder enige vorm van dwang.
- Erkent eigendom en auteursrechten. Met deze factor dient rekening te worden gehouden wanneer er outputs worden geproduceerd met een onderzoeksdoel in gedachten, bijvoorbeeld bij Arts-Based Research (ABR) waarbij anonimiteit is vereist.
- Houdt zich aan wetgeving voor dataprivacy. Lees meer hieronder.
Het Data Ethics Canvas van het Open Data Institute geeft meer inzicht in de beperkingen kingen in je data (en de implicaties daarvan), het minimaliseren van schade, rechten en de eigendom van gegevens, en openheid en transparantie.
Zelf aan de slag met data? De Taskforce Publieksdata ontwikkelde een handig stappenplan voor het gebruik van publieksdata.
De bescherming van dataprivacy
De Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) van de EU is een van de striktste verordeningen voor de bescherming van persoonsgegevens ter wereld. Je hebt er vast al van gehoord in verband met wat het betekent voor je communicatie met je stakeholders. Maar in de verordening wordt ook uiteengezet hoe we primaire gegevens voor evaluaties of impactanalyses moeten verzamelen, met name als het gaat om persoonsgegevens. Bij anonieme dataverzameling, waarbij je gegevens verzamelt die niet tot de respondent te herleiden zijn, is de AVG niet van toepassing. Het is echter goed om je er toch aan te houden voor het geval een respondent per ongeluk persoonlijke informatie geeft.
De AVG heeft gevolgen voor:
- De tools die je gebruikt voor het verzamelen van data
- De privacyverklaring waar de respondenten mee moeten instemmen
- Wat je met de data kunt doen
- Hoe je de gegevens die je verzamelt moet bewaren en hoe lang je ze mag bewaren
DEN onderzocht wat de AVG betekent voor het werken met data. Lees hier hoe je AVG-proof te werk gaat.
Nuttige informatiebronnen
Hieronder vind je een aantal bronnen waarin je meer leest over AVG en dataverzameling. Twijfel je over het gebruik van data? Win dan altijd juridisch advies in of vraag hulp van een deskundige.
- Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) - Your Europe (Opent een externe link)
- Drafting a privacy statement | Business.gov.nl (Opent een externe link)
- GDPR Guide to National Implementation: Netherlands | White & Case LLP (Opent een externe link)
- On Digital Ethics for Cultural Organisations (Opent een externe link) - Toolkit ENCC-werkgroep voor data-ethiek (2023)
- Manifest - PublicSpaces (Opent een externe link)
