Interview: CO2-uitstoot vergelijkingstool van online en fysieke voorstellingen

Er was nog geen methode beschikbaar om de CO₂-uitstoot van fysieke en online voorstellingen te vergelijken en te monitoren. DEN geeft met het initiëren van dit onderzoek hier een aanzet toe. Zoals ook in de onlangs verschenen Verkenning ecologische voetafdruk culturele sector (Opent een externe link) te lezen is, bestaat er in de cultuursector behoefte aan gestandaardiseerde methoden voor duurzaamheidmeting. PHI Factory ondersteunt organisaties bij het verduurzamen van de bedrijfsvoering en het versnellen naar een circulaire economie. Het meten van CO₂ en circulariteit is hier een onderdeel van. PHI Factory volgt hierbij de richtlijnen van het Greenhouse Gas Protocol (Opent een externe link) en breidt dit waar nodig uit. 

Het inzicht in de voetafdruk van online en livestreaming vroeg om de nodige verdieping. “Het was een superleuke en interessante opdracht, waar wij zelf ook weer van kunnen leren’’, verklaart duurzaamheidsexpert Joost Droste. Hij ging samen met het Nederlands Dans Theater (NDT), het Festival Oude Muziek Utrecht (FOMU) en DEN aan de slag, om te bepalen hoe je de CO₂-impact van streaming en fysieke voorstellingen kunt meten. “Als eerste hebben we vijf categorieën in kaart gebracht. Het energieverbruik van het gebouw waar de voorstelling gegeven wordt, de mobiliteit van de bezoekers, de mobiliteit van de artiesten, het vervoer en gebruik van materialen en tenslotte het gebruik van apparatuur en transmissie van data voor het online aanbieden. Een onderdeel als decor was in dit geval alleen van toepassing bij het NDT en hebben we dus ook alleen daar gemeten. Gaandeweg kwamen we erachter waar bijgestuurd moest worden. NDT, FOMU en DEN hebben daar tijdens online sessies actief over meegedacht.’’

Tool: CO₂-impactmeter

Nadat alle categorieën en gegevens in kaart waren gebracht, begon Joost met het ontwikkelen van de rekentool. “Aan de hand van de data hebben we blokjes gemaakt, die door gebruikers ingevuld kunnen worden. Uit het onderzoek zijn kengetallen naar boven gehaald, die vooringevuld worden als de gebruiker van de tool zelf geen data voor een bepaalde categorie heeft. Daar waar bepaalde data niet inzichtelijk waren, hebben we kencijfers van Milieu Centraal en Milieubarometer gebruikt als gemiddelden van wat je mag verwachten. Zo hebben we het energieverbruik uit ons onderzoek bij NDT en FOMU niet geëxtrapoleerd op basis van vierkante meters, maar geven we die optie wel in de tool door een kengetal te gebruiken. Het aantal kuub gas per kubieke meter van een gemiddeld theater bijvoorbeeld. Het is uiteraard de bedoeling dat we meer data gaan verzamelen, zodat de gemiddelden accurater worden.’’

De rekentool maakt inzichtelijk hoe groot de impact van fysieke en online voorstellingen is, ook ten opzichte van elkaar. “Na het invullen kan een culturele instelling aflezen in welke categorie de milieu-impact het grootst is en vervolgens bijsturen om CO₂-reductie te bewerkstelligen. Een van de meest verrassende uitkomsten is dat het online aanbieden van een voorstelling, die ook fysiek heeft plaatsgevonden, nauwelijks leidt tot extra uitstoot.

Omdat de digitale wereld zo ontastbaar is, blijft het ingewikkeld om de impact van online bezoekers exact te berekenen. We hebben hard gezocht naar zo betrouwbaar mogelijke data. In vervolgonderzoek gaan we kijken of we nog specifiekere gegevens kunnen krijgen. Bijvoorbeeld door uit te zoeken in welk datacenter de streamingsservers staan en hoeveel data er langdurig opgeslagen worden voor video on demand (VOD).’’

Tijdens het onderzoek bleken sommige gegevens lastig te achterhalen. “Het energieverbruik van een gebouw is soms ingewikkeld te herleiden’’, noemt Joost als voorbeeld. “Er is wel een maandverbruik van de gehele locatie te vinden, maar hoeveel daarvan is gebruikt voor die specifieke voorstelling? In dat geval maken we een benadering. Als er in een maand acht voorstellingen zijn geweest, delen we het verbruik door acht. We raden aan om tussenmeters te plaatsen waarmee exactere gegevens naar boven te halen zijn over energieverbruik. Maar zelfs een energierekening kan vragen oproepen. Levert de leverancier groene of grijze stroom? Wat is de oorsprong van deze stroom? Dit zijn allemaal dilemma’s waarover NDT, FOMU, DEN en PHI Factory met elkaar van gedachten hebben gewisseld. Welke gegevens neem je wel en niet mee en waarom? Catering en horeca hebben we bijvoorbeeld buiten beschouwing gelaten in het kader van dit specifieke onderzoek, omdat we ons echt wilden richten op de CO₂-uitstoot van het brengen van een voorstelling of concert, zonder randprogrammering of bijvoorbeeld drankjes.’’

Het is ook een bewustwordingstool

De tool kan op twee manieren worden gebruikt: terugrekenen welke CO₂-impact een voorstelling in de zaal en online heeft gehad, én vooruitkijken, door hypothetische data in te voeren en te berekenen welke CO₂-impact diverse scenario’s hebben. Zo wordt duidelijk wat bij een (online) voorstelling de grootste CO₂-voetafdruk achterlaat. “Meer dan om de harde cijfers gaat het om bewustwording. Door de gunstige ligging van de theaters ten opzichte van stations maken bezoekers niet eens zo heel veel gebruik van de auto. Het autoverbruik van cultuurpubliek ligt veel lager dan wat ik bij andere bedrijven tegenkom. Desondanks toont ons onderzoek aan dat de impact van mobiliteit relatief groot is’’, constateert Joost, die mogelijkheden ziet om vervoer naar theaters duurzamer te maken. “Een van de tips die we geven is het gebruik van de app Slinger (Opent een externe link). Deze app koppelt mensen die willen meerijden naar een evenement aan andere bezoekers die een plaatsje over hebben in de auto. Nog een ideetje: toen ik laatst naar een voorstelling ging, zag ik dat er bij de online aanschaf van een kaartje werd gevraagd met welk type vervoermiddel je zou komen. Ik dacht: wat zou het mooi zijn als er bij het selecteren van de auto meteen een melding verschijnt dat je met de trein x procent CO₂-uitstoot bespaart. Ik zal nooit zeggen dat je een fysieke voorstelling niet moet bijwonen als je die ook online kunt volgen. Erbij aanwezig zijn is een andere beleving. Maar kies in dat geval dan wel voor duurzaam vervoer.’’

Opmerking bij de begrippen CO2e en CO2:

Koolstofdioxide-equivalent (CO₂e) is een maat om aan te geven hoeveel een gegeven hoeveelheid broeikasgas bijdraagt aan de opwarming van de aarde, gebruikmakend van een equivalente concentratie CO₂. Het geeft aan dat alle broeikasgassen die bijdragen aan klimaatverandering, uitgedrukt zijn in CO₂. Daarom kiezen we in deze tekst om de term CO₂-impact te gebruiken, terwijl de meetresultaten in CO₂e zijn uitgedrukt.