Op weg naar een internet van publieke waarden

De kwetsbaarheid van het huidige internet

Volgens Paulien is het een probleem dat het internet grotendeels in handen is van Amerikaanse bedrijven die commerciële belangen vooropstellen. Europese waarden zoals privacy, transparantie en democratische controle krijgen hierdoor nauwelijks ruimte online. Maar liefst 70 procent van de Europese data – inclusief gevoelige overheidsinformatie – wordt opgeslagen in servers die in Amerika staan zonder dat er volledige duidelijkheid is over wie er toegang heeft tot deze data.

Een van de grote uitdagingen in de digitale wereld is de opkomst van desinformatie. "Het internet bepaalt wat we zien, denken en met wie we praten. Het is een van de meest intieme technologieën die ooit heeft bestaan," zegt Paulien. Volgens haar is het voor de cultuursector, die de belangen van het publiek dient, cruciaal om een publieke online ruimte te ontwikkelen waarin publieke waarden centraal staan.

Bewustwording rondom de impact van big tech neemt toe

“Overstappen naar alternatieve platforms is niet simpel,” zegt Paulien. “Onze diensten, sociale contacten en zakelijke gegevens zijn zo verweven met het huidige internet dat loskomen niet makkelijk is." Toch merkt ze een toename in bewustwording. "De Amerikaanse verkiezingen hebben dat proces versneld. Mensen stappen over van WhatsApp naar Signal, maar voor diensten als Google Drive, Facebook en X is de drempel hoger en moet er nog veel gebeuren voordat de massa overstapt."

Organisaties zoals PublicSpaces, Waag Futurelab en Bits of Freedom spelen een rol in de bewustwording. "Zij zetten zich in voor een open, eerlijk en veilig internet, gebaseerd op publieke waarden." Maar het gaat niet alleen om technologie: "Ook regelgeving en wetgeving zijn nodig. In Brussel en Den Haag wordt er ook gesproken over de risico’s van de afhankelijkheid van big tech.” Het rapport van de Algemene Rekenkamer, ‘Het Rijk in de cloud (Opent een externe link)’, stelt dat de Nederlandse overheid de vereiste risicoafwegingen onvoldoende maakt en geen controle meer heeft over haar eigen cloudgebruik. Dit kan risico’s met zich meebrengen voor soevereiniteit, de continuïteit van de dienstverlening en bescherming van gegevens van burgers en bedrijven.

Het zoeken naar alternatieven 

Telkens wanneer er grote gebeurtenissen plaatsvinden, groeit het bewustzijn over de invloed van technologie. Zo werd tijdens de coronaperiode de privacy van videobelsoftware plotseling een veelbesproken onderwerp. “Mensen werden zich massaal bewust van de implicaties van deze software, wat leidde tot de zoektocht naar alternatieven,” zegt Paulien. “We zijn gewend geraakt aan de goedwerkende systemen van big tech. De alternatieven hebben vaak beperkte middelen om dat te bieden of er is veel technische kennis vereist om hiermee te werken.”

Paulien hoopt dat er meer alternatieve platforms zullen opkomen. “Het is niet nodig om het commerciële internet volledig af te schaffen, maar er moet daarnaast een groter, niet-markt gedreven internet ontstaan, een ecosysteem aan diensten die als alternatief dienen.” Een voorbeeld daarvan is het Fediverse. “Het Fediverse is een verzameling van open source (communicatie-)platforms die allemaal onderling verbonden zijn via bepaalde open standaarden,” legt Paulien uit. Hoe groter de gemeenschap van deze alternatieven, hoe makkelijker het wordt om een digitaal leven te leiden zonder afhankelijk te zijn van commerciële platforms en keuzevrijheid te hebben.

De rol van culturele organisaties in de digitale verschuiving

Culturele instellingen bevinden zich op een kruispunt. Enerzijds willen zij hun publiek bereiken, anderzijds handelen ze vanuit publieke waarden. Dit betekent dat ze een verantwoordelijkheid hebben om na te denken over hun digitale aanwezigheid. "Als mensen massaal op big tech blijven, is overstappen lastig voor culturele organisaties. Culturele organisaties hebben als kerndoel om publiek te bereiken.”

Toch zijn er strategieën om die overstap te maken. Paulien pleit voor het POSSE-model (Publish on your Own Site, Syndicate Elsewhere). "Dit betekent dat je content in de basis op je eigen platform publiceert en van daaruit verspreidt naar commerciële kanalen. Tegelijk bouw je een publiek op in alternatieve online ruimtes. Zo houd je regie over je content en leid je mensen naar een platform waar je niet afhankelijk bent van big tech."

Uitdagingen en kansen 

Veel culturele organisaties werken met beperkte budgetten en hun kerndoelen liggen elders: bij het organiseren van tentoonstellingen, optredens en festivals. De overstap naar alternatieve platforms vraagt om tijd, beleid, strategie, geld en expertise. “Een veelvoorkomend probleem is dat er binnen een pilotproject ruimte en budget is om te experimenteren, maar dat na afloop van de pilot alles terugvalt in oude gewoontes,” verteld Paulien.

Toch zijn er positieve ontwikkelingen. Zo is bijvoorbeeld bij het Nationale Groeifonds Programma: Creative Industries Immersive Impact Coalition(CIIIC) door OCW gesteld dat publieke waarden in de kern van dit project verankerd moeten worden. Dit soort beleidsinitiatieven kunnen culturele instellingen helpen bij het maken van meer verantwoorde digitale keuzes.

De toekomst van het internet: omarm de frictie 

Hoe ziet de toekomst eruit? Paulien is realistisch: "Het internet is de afgelopen dertig jaar organisch gegroeid. Een fundamentele verandering zal niet van de ene op de andere dag plaatsvinden. Maar als we bewuste keuzes maken, regelgeving aanpassen en investeren in een Europese cloud, kunnen we samen een eerlijker digitaal ecosysteem opbouwen."

Haar advies: "Soms kost het misschien wat meer moeite, maar omarm de frictie die nieuwe systemen met zich meebrengen. Uiteindelijk geeft het je meer autonomie en meer grip op je eigen leven."