Hoe technologie een opera voor doven mogelijk maakt
Experimenteel muziektheatergezelschap the Futurists opent de deuren van het theater voor de groep die er het meest van wordt uitgesloten: doven. Hoe ze dat doen? Futurists Jerzy Bielski en Thomas Brand vertellen over hun experimenten.
In Nederland wonen 1,5 miljoen mensen die doof of slechthorend zijn. Van deze groep zijn ongeveer 30.000 mensen afhankelijk van gebarentaal. Vrijwel geen van hen zie je ooit in het theater. Waarom niet?
"Waarom zouden ze," zegt Jerzy Bielski. "Er worden bijna geen voorstellingen gemaakt die toegankelijk zijn voor hen." "We denken misschien dat onze culturele sector inclusief is", vult Thomas Brand aan, "Maar dat is niet zo. Dat werd duidelijk toen we dit project startten."
Waarom een opera voor doven?
Componist Jerzy Bielski en filmmaker Thomas Brand vormen samen met een choreograaf en een audiovisueel kunstenaar de kern van the Futurists. Sinds de oprichting in 2018 maken ze innovatieve voorstellingen waarin technologie ingezet wordt om nieuwe vormen van muziektheater te creëren.
'Ik wil de deuren van het theater openen voor de groep die er het meest van wordt uitgesloten.'
Hun nieuwste project is 'Fish dance when they are not sleeping'. Een opera voor en met doven in samenwerking met de Nationale Opera en ENOA (European Network of Opera Academies). Dat klinkt radicaal en dat is het ook, maar laat dat nu zo’n beetje het handelsmerk van the Futurists zijn.
Hoe betrek je nieuwe makers?
Filmmaker Thomas Brand: "Door onderzoek te doen. Toen we begonnen kenden we geen dove mensen, dus hebben we contact gezocht met organisaties. We wilden dove mensen spreken, weten hoe de dovengemeenschap er uitziet, weten of er in Nederland dove performers bestaan."
Die bestaan. Ze werken bijna allemaal mee aan 'Fish dance when they are not sleeping'. Jerzy: "We wilden niet iets vóór hen maken, maar mét. Vanaf de start samenwerken en iets nieuws maken wat zowel dove als horende mensen aanspreekt."
Gelijkwaardigheid is het uitgangspunt
Thomas: "Het gaat om gelijkwaardigheid, niet om doven in de schijnwerpers zetten. Onze voorstelling is geen sociaal project." En dus staan dove en horende performers vanaf dag 1 samen in de repetitieruimte. Met hulp van gebarentolken experimenteren ze. Jerzy: "We leerden dat ritme voor dove mensen anders werkt dan voor horende. Dove mensen horen uiteraard geen ritme, maar kunnen wel maten tellen en trillingen voelen. Hierdoor kunnen we percussiecomposities gebaseerd op gebarentaal maken."
Thomas: "Gebarentaal is ontzettend muzikaal. Er komt beweging, poëzie en expressie bij kijken. Het is veel genuanceerder dan gesproken Nederlands. Zeg je ‘zee’ dan weten horenden wat je bedoelt. Wil je ‘zee’ gebaren dan is daar niet één gebaar voor. Je nuanceert: hoe groot is die zee? Wat zijn de weersomstandigheden?"
Jerzy: "Dat inspireerde ons om samen een volledig nieuwe taal te maken. Een communicatiemiddel tussen horenden en doven. We hebben muziek visueel en gebarentaal hoorbaar gemaakt."
Technologie biedt doven een podium
Thomas: "Samen met een elektronische geluidskunstenaar hebben we een systeem bedacht waarmee we de audioparameters van instrumenten (toonhoogte, volume, ritme) kunnen vertalen naar animaties. Met een computerprogramma kunnen we, wanneer iemand een instrument bespeelt, dat op een videoscherm weergeven."
"Tegelijkertijd gebruiken we bewegingssensoren die gegevens van gebarende handen registreren. Ook deze gegevens zijn zichtbaar op het scherm. Die informatie maken we hoorbaar door geluiden aan gebaren te koppelen. Zo ontstaat een tussenwereld waarin horende en dove mensen op een abstracte manier via het scherm met elkaar kunnen communiceren."
"Technologie is een fundament. Ik vind het een gemiste kans als technologie - licht, video of wat dan ook - pas aan het eind wordt toegevoegd. Als ondersteuning. Dat werkt niet, zeker niet bij dit project."
Jerzy: "Zowel doof als horend publiek reageert enthousiast op onze experimenten. Ze vinden het mooi om dove performers te zien samenwerken met horende. Het grootste compliment? Dove mensen waarderen het extreem dat ze gelijkwaardig behandeld worden. Inclusie is iets maken voor iedereen, niet specifiek voor één groep."
Tips van the Futurists
- Vergeet je ego. Begin met luisteren en houd niet star vast aan je eigen artistieke visie.
- Gebruik technologie vanaf de start, niet pas aan het einde van een project.
- Maak geen sociaal project, behandel je doelgroep gelijkwaardig.
- Test alles wat je doet, pas aan wat niet werkt.
- Bouw eerst bruggen. Pas als je iets hebt dat werkt kun je er iets moois van maken.
Nieuwsgierig geworden? 'Fish dance when they are not sleeping' gaat in 2024 in première. Houd futurists.nl (Opent een externe link) in de gaten voor speeldata.
