Hoe Graphic Matters en Blind Walls Gallery AI-kunst omarmen

Enthousiastelingen en sceptici

Sinds de ontwikkelingen rondom kunstmatige intelligentie de afgelopen jaren in een stroomversnelling kwamen, is er een duidelijke tweedeling ontstaan. Aan de ene kant staan zij die enthousiast zijn over de mogelijkheden van AI, aan de andere kant treffen we sceptici. Ook in de kunstwereld komen beide partijen voor, weet Dennis Elbers uit ervaring. In 2007 richtte hij Graphic Matters op, dat het werk van visueel eigenzinnige, maatschappelijk betrokken en kritische vormgevers zichtbaar maakt. In 2015 kwam daar Blind Walls Gallery bij, dat kunstenaars in heel Europa begeleidt bij het maken van muurschilderingen.

AI-kunst lijkt een breder publiek te bereiken dan klassieke kunstvormen, ziet Elbers. ‘Wie programmeren interessant vindt, vindt dit waarschijnlijk ook leuk. Bij het klassieke publiek zie ik juist wantrouwen: zij vinden het nog vaak onethisch.’ Ook onder makers levert de populariteit van AI een tweedeling op. ‘Sommigen zijn kritisch of zelfs angstig dat hun beroep in de nabije toekomst niet meer zal bestaan, anderen hebben de mogelijkheden omarmd en voelen zich creatiever dan ooit.’

Ervaring baart kunst

Juist de omarmers benadrukken: als je nu niet instapt, mis je de boot, zegt Elbers. ‘Het is niet de vraag of je meedoet: AI maakt al onlosmakelijk onderdeel uit van onze samenleving. De vraag is eerder of je je er verder in wilt bekwamen. Persoonlijk zie ik vooral mogelijkheden: waar je als ontwerper voorheen veel tijd kwijt was met een schets om je klant een beeld te geven van je idee, kun je dat nu sneller creëren met behulp van kunstmatige intelligentie. Daardoor heb je meer tijd en energie voor het eindproduct.’

Elbers gelooft niet dat het vak van kunstenaar of designer in de toekomst overbodig wordt. ‘Het is een misvatting om te denken dat je met één druk op de knop een spannend schilderij of ontwerp kunt maken. Kenners zeggen: pas na vijfduizend prompts weet je hoe je AI goed moet instrueren. Zij gebruiken vaak verschillende programma’s en prompts om het optimale resultaat te bereiken. Makers hebben dus veel meer invloed dan veel mensen denken.’

Zelf aan de knoppen

Voorlichting over en opleiding in AI zijn dus belangrijk. Precies daar zet Graphic Matters zich voor in. De organisatie geeft lezingen en workshops, onder meer op scholen en voor ontwerpers, om mensen bewust te maken van de mogelijkheden en kansen van AI. ‘Je moet mensen vooral zelf aan de knoppen laten zitten,’ is Elbers’ overtuiging. ‘Dan beseffen ze wat een kunst het is om kunstmatige intelligentie aan te sturen, en dat het lang niet altijd tijdswinst oplevert: je moet een duidelijk idee hebben van wat je wilt maken, en ook de nabewerking kost veel tijd. Door AI gegenereerde beelden zijn vaak wazig en bevatten fouten, zoals dubbele rijen tanden en twee linkerhanden.’

Ingewikkelde rechtenkwesties

De komst van AI levert interessante discussies op over de definitie van kunst en makerschap, ziet Elbers. ‘Welk deel van een kunstwerk is van de maker en welk deel van het programma waarmee je het hebt gemaakt? Kan een machine creatief zijn? Zelf denk ik dat we AI moeten zien als een kwast of spuitbus: een gereedschap waarmee je kunst maakt.’

De antwoorden op bovenstaande vragen hebben ook gevolgen voor de rechtenkwesties die rondom AI spelen. Deze programma’s halen hun input tenslotte uit de vergaarbak aan afbeeldingen die op het internet te vinden is, en daarvan is het grootste deel niet rechtenvrij. ‘Vooral voor levende makers is dit ingewikkeld,’ geeft Elbers toe. ‘Zij zien soms lijdzaam toe hoe AI met hun werk aan de haal gaat. Aan de andere kant: lieten we ons niet altijd al inspireren door anderen? Wel wordt de grens tussen inspiratie en plagiaat steeds vager. Het zou goed zijn om in de toekomst als maker de mogelijkheid te hebben aan te geven dat je niet wilt dat jouw werk door AI wordt gebruikt.’

AI breed inzetten in je organisatie

Elbers hoopt AI in de toekomst ook breder te kunnen inzetten in zijn eigen organisatie, bijvoorbeeld om repetitieve taken te versnellen of automatiseren. Ook ingewikkeldere taken, zoals het schrijven van een fondsenaanvraag, worden steeds meer ondersteund door generatieve AI. ‘We zijn een kleine organisatie, dus we zijn vooral afhankelijk van de tools die op de markt komen. Maar we geloven zeker dat herhalende taken beter door een machine dan door een mens kunnen worden uitgevoerd.’

Om als sector verder te komen, moeten we opener communiceren over ons gebruik van AI, vindt Elbers. ‘Leg uit hoe je kunstmatige intelligentie hebt ingezet om een product of kunstwerk tot stand te laten komen. Welke software heb je gebruikt? Welke stappen heb je doorlopen? Op die manier kunnen we ook op dit gebied van elkaar leren.’

Tips van Dennis

• Ga zelf eens aan de AI-knoppen zitten. Open ChatGPT of Midjourney en ontdek hoe ingewikkeld het is om de juiste instructies te geven.
• Denk na over hoe je AI zelf kunt toepassen in je organisatie. Moet je alle teksten nog zelf schrijven? Kun je die schets ook uitbesteden aan een programma? En nodig je AI al eens uit bij een brainstorm?
• Leg vast wat je doet. Gebruik je al AI? Maak een stappenplan van je werkwijze en deel het. Je helpt er collega’s mee, ook van andere organisaties.

Auteur: Anne van den Dool
Fotograaf: Edwin Wiekens