Digitale ontwikkelingen in de theaterwereld: Hoe brengen we ze verder?

Technologie verandert onze wereld. Digitaal kan de grenzen van het theater verkennen, het publiek op nieuwe manieren betrekken en het bereik vergroten. Ook de definitie van het podium kan bij een digitale werkwijze veranderen. Waar moeten we precies aan denken? 

1. Het openen van deuren

Een van de plekken waar de kracht van digitaal wordt verkend, is De Doelen in Rotterdam. Sinds 2022 wordt daar jaarlijks de Immersive Tech Week (Opent een externe link) georganiseerd, een evenement waarbij business, wetenschap en kunst uit heel Europa samenkomen.

Binnen al die vernieuwingen passen ook de digitale kunstvormen die hier steeds vaker in een podium krijgen, legt Masa Spaan, hoofd programmering van De Doelen, uit. "Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van VR-brillen en animaties die reageren op de bewegingen van acteurs die door camera’s worden gedetecteerd. Het zijn manieren om het gebouw te openen, de concertpraktijk naar het heden te brengen en kunstenaars de kans te bieden te experimenteren met nieuwe middelen."

2. Jarenlang onderzoek

David Middendorp zoekt naar de nieuwe mogelijkheden van het digitale in het theater. Hij is choreograaf van Another Kind of Blue (Opent een externe link), een dansgezelschap dat experimenteert met technologie. Dat beïnvloedt het maakproces sterk. Zij doen vaak eerst jarenlang onderzoek naar een bepaalde technologie voordat ze die inzetten in een voorstelling. Daarna moeten ze op zoek naar de mensen die met die technologie kunnen werken. Vervolgens brengen ze dansers en technologie samen. Waar reguliere dansgezelschappen hoogstens enkele maanden met elkaar oefenen, duurt de ontwikkeling in dit geval dus een stuk langer.

Een digitaal product is bovendien nooit af. "Sommige producties voerden we tien jaar geleden op en passen we nog steeds aan. We leren van elke uitvoering en passen nieuwe technieken toe wanneer die voorhanden zijn."

3. Iteratief ontwikkelen

Ook Abdelhadi Baaddi, mede-oprichter van het Utrechtse Innovation:Lab (Opent een externe link), herkent die iteratieve werkwijze. "Het maakt een uitvoering tot een echt onderzoekstraject. Bij digitaal theater zijn try-outs extra belangrijk: het product dat we presenteren, is nog niet af, maar reist bijvoorbeeld van theater naar theater om zich steeds verder door te ontwikkelen." 

De theaterwereld kan zich voorbereiden op zulke digitale innovaties. Daarbij is het aanschaffen van de juiste apparatuur een belangrijke, maar nog meer gaat het om tijd en ruimte om te experimenteren. Theaters kunnen na een voorstelling een gezelschap bijvoorbeeld een paar dagen extra de tijd geven om het product verder door te ontwikkelen.

4. Toeschouwer wordt deelnemer

In dit Theater 2.0 krijgt het publiek ook een andere rol toebedeeld. "Er ligt meer eigenaarschap bij de toeschouwer," licht Baaddi toe. "Digitale ontwikkelingen als VR zorgen ervoor dat kijkers een grotere rol kunnen spelen in een voorstelling. Daarmee verandert ook het maakproces: wanneer je het publiek pas betrekt als het de zaal binnenstroomt, ben je te laat. Daarom bouwen we zoveel mogelijk testmomenten in. Makers vinden dat vaak spannend: ze zijn niet gewend zich al in zo’n vroege fase van hun kwetsbare kant te laten zien. Toch zien ze uiteindelijk de winst: de interactie met het publiek geeft altijd nieuwe inzichten."

Het is belangrijk om tijdens die feedbackmomenten geen algemene vragen te stellen, maar specifieke vragen die gericht zijn op het digitale proces. Dus niet: wat vond je ervan? Maar: hoe interacteer je hiermee? Leg uit wat je probeert over te brengen en ga bij het publiek na of dat lukt.

5. Nieuw publiek

Door deze digitale ontwikkelingen komt er ook nieuw publiek naar het theater, ziet Spaan. Het publiek is nieuwsgierig naar digitale kunstvormen. Steeds meer bezoekers staan open voor experimenten of zoeken actief naar die vernieuwing. Om hier meer inzicht in te krijgen, kunnen theaters doelgroeponderzoek uitvoeren dat specifiek op die vraag gericht is.

Zo brengen we digitale ontwikkelingen in het theater verder

• Accepteer dat je fouten zult maken. Werken met digitale middelen betekent dat je niet alles helemaal zelf in de hand hebt. Accepteer dat en zie de fouten die je maakt als manieren om verder te komen.
  
• Blijf je product doorontwikkelen. Een digitaal product is nooit in één keer af. Ook na opvoering kun je gerust doorgaan met de doorontwikkeling ervan, geholpen door de nieuwe technologische mogelijkheden die ontstaan. Gooi die eerdere versies niet weg, maar houd bij welke prototypen je allemaal ontwikkeld hebt . Ook daar kun je lessen uit trekken. Dat is onderdeel het archief voor de toekomst.
  
• Betrek je publiek zo vroeg mogelijk. De bezoeker is met name bij digitale experimenten essentieel: die kan je het best vertellen of je experiment geslaagd is en kan je tips geven hoe het beter kan.
• Werk samen met partners in de sector. Ga de samenwerking aan met andere theaters of gezelschappen en deel je kennis. Zo wordt de hele sector deelgenoot van deze digitale ontwikkelingen.