Het raakvlak van digitale cultuureducatie en het vak burgerschap
Hoe kan digitale cultuureducatie worden ingezet voor het vak burgerschap? In dit artikel geven wij je taal en handvatten voor als je wilt onderzoeken hoe jouw aanbod bijdraagt aan burgerschapsonderwijs. Met een aantal voorbeelden laten we zien hoe digitale cultuureducatie op verschillende onderwijsniveaus dit leergebied kan raken.
Waar cultuuronderwijs en burgerschap elkaar raken
De kern van het vak burgerschap is dat leerlingen zich ervan bewust worden hoe zij bijdragen aan onze diverse en democratische samenleving. Thema’s zijn o.a. vrijheid en gelijkheid, macht en inspraak, identiteit, diversiteit en solidariteit. Ook digitaal samenleven en technologie is een thema binnen burgerschap. Naast digitale geletterdheid gaat het daarbij om de effecten van de digitale wereld op ons (online) leven: sociaal, politiek en maatschappelijk.
Cultuuronderwijs en burgerschapsonderwijs hebben veel raakvlakken, omdat deze thema’s regelmatig onderwerp zijn in kunstwerken, tentoonstellingen, muziek- en theatervoorstellingen en omdat leerlingen via cultuureducatie leren verbeelden en zich uit te drukken. Denk aan vaardigheden als creativiteit om in te spelen op nieuwe situaties, uitdrukkingsvaardigheden om te laten zien waar je voor staat en reflectievaardigheden om je steeds te verhouden tot anderen.
“Kunst versterkt verbeelding. Als je wilt dat leerlingen zich afvragen hoe ze iets in de toekomst kunnen veranderen, welke alternatieven er zijn, heb je dat beslist nodig.”
Hoe draagt digitaal aanbod bij aan burgerschapsonderwijs?
Cultureel- en burgerschaps- bewustzijn kun je in samenhang met elkaar vergroten. Onderzoek en experimenteer hoe je de burgerschapsdoelen aan je digitale cultuuronderwijsprogramma kunt verbinden. Zo werk je samen met het onderwijs om de burgerschapsopdracht in te vullen.
Door aanbod digitaal aan te bieden maak je het toegankelijk voor docenten en leerlingen. Ook docenten maatschappijleer of geschiedenis die zich bezighouden met burgerschap, die misschien minder in beeld zijn bij jou als educator, kun je op deze manier bereiken;
Digitaal ontsluit je kunst en erfgoed dat verder van leerlingen af staat. Je kunt bijvoorbeeld inspiratiebronnen van (maatschappijkritische) kunstenaars die in je museum exposeren erbij pakken en zo de wereld van kinderen en jongeren vergroten;
Digitaal sluit je aan op de online belevingswereld van leerlingen;
Kinderen en jongeren kunnen zelf digitaal maker worden met behulp van online tools. Zo worden je lessen nog actiever. Digitaal kun je leerlingen de kansen laten ervaren van technologie en ze laten oefenen als digitaal burger.
Burgerschapsonderwijs wordt verschillend ingevuld door scholen en door digitaal te werken kunnen leerlingen en docenten nog makkelijker kiezen wat bij hun leerdoelen past.
Voorbeeldprojecten
Basisonderwijs: Van Paus Gregorius naar digitale muziekstreaming
Dennis Kok, adviseur diversiteit en inclusie bij de Onderwijscanon van Groningen, legt uit hoe makkelijk het is om een brug te slaan van je aanbod naar de burgerschapsthema’s. “De Kloosterkerk in Aduard verwerkt in hun educatieproject voor leerlingen van het basis- en voortgezet onderwijs de Gregoriaanse muziek. Paus Gregorius vond dat dit de enige muziek mocht zijn die gebruikt werd in de kerk. Dat gaat natuurlijk over macht en inspraak, diversiteit, vrijheid en gelijkheid. In de rondleiding wordt dit digitaal actueel voor de leerling: Hoe wordt nu, vaak onbewust, jouw muzieksmaak beïnvloed door algoritmes op YouTube en Spotify? Leerlingen kunnen dit zelf onderzoeken door hun aanbevolen nummers of filmpjes te vergelijken. Zo raak je de burgerschapsthema’s met een kwinkslag.”
Voortgezet onderwijs: Stories that Move
Een project op het snijvlak van digitaal erfgoed en digitaal burgerschap is Stories that Move, een gratis online toolbox voor het voortgezet onderwijs over diversiteit en discriminatie, op basis van echte verhalen en ervaringen van Europese jongeren. Femke de Koning, mede-ontwikkelaar van het online platform vanuit het Anne Frank Huis, legt uit: “Het startpunt is verhalen van jongeren om ze te laten nadenken over wat zij kunnen bijdragen om discriminatie te stoppen”. Het project is ingedeeld vijf thema’s die raakvlakken hebben met de burgerschapsthema’s gelijkheid, diversiteit, macht, solidariteit en identiteit. Vanuit verschillende vakken kunnen docenten in het VO werken met het project. “We komen tegemoet aan hoe deze generatie graag leert: met en door leeftijdsgenoten. Door online te werken kunnen we verhalen uit heel Europa zichtbaar maken en jongeren een stem geven. We laten de leerlingen in filmpjes op een makende manier reflecteren op wat zij kunnen doen, passend bij wat deze generatie wil. Door de inlog kan dit veilig. En tot slot stelt de online tool docent en leerling in staat om zelf hun leerpad te kiezen: zo sluiten we nog beter aan op het onderwijs in het betreffende land.” Het materiaal is in te zien via de website van Stories that move. (Opent een externe link)
Voortgezet onderwijs VMBO: Cultuursnack
Kunstgebouw en Erfgoedhuis Zuid-Holland ontwikkelden lessen in een online vrij toegankelijke omgeving over kunst en erfgoed voor leerlingen van de onderbouw van het VMBO, die uitgaan van maatschappelijke burgerschapsthema’s zoals solidariteit, diversiteit en democratie. Leerlingen krijgen prikkelend beeldmateriaal, met activistische straatkunst tot erfgoedobjecten, verrijkt met een korte toelichting en een vraag. Linda Boer, werkzaam bij Kunstgebouw, vertelt: “We willen leerlingen door middel van kunst met andere ogen leren kijken naar zichzelf, de ander en hun omgeving. Cultuursnacks zijn digitaal en daardoor elk moment overal erbij te pakken, interactief en vakoverstijgend. De lessen zijn bijvoorbeeld goed te koppelen aan maatschappijleer of een museumbezoek met de klas. Op deze manier wordt kunst van over de hele wereld ontsloten en is kunst ontdekken niet ingewikkeld, maar makkelijk en leerzaam.” https://www.kunstgebouw.nl/cul... (Opent een externe link)
MBO: creatief burgerschap
Het Centre of Arts & Science Education (CASE) en Huub Braam (LKCA) startten in 2023 een Lesson Study voor mbo-docenten die burgerschapsonderwijs willen combineren met kunst- en cultuuronderwijs. De mbo-docenten ontwikkelden een lessenserie met digitale datavisualisatie als uitgangspunt. Studenten uit het MBO kregen de opdracht: Maak een datavisualisatie van een maatschappelijke kwestie op basis van statistiek die je in de omgeving verzamelt. Welke data kun je tellen in je directe omgeving en welk maatschappelijk vraagstuk ligt daaronder? Bijvoorbeeld: Wat is de verhouding tussen verantwoorde en ongezonde snacks in de kantine, of hoeveel studenten kijken op hun mobiel tijdens het lopen? Deze data werden op een digitaal platform gedeeld, waarna andere studenten daar feedback op konden geven.
Algoritme-en datawijze samenleving
Digitaal samenleven en technologie zijn aparte thema’s binnen burgerschap en deze kunnen ook het onderwerp van je lesaanbod zijn. Helemaal als jouw instelling veel doet met digitale kunst of erfgoed, ligt het voor de hand dat je leerlingen zelf laat ervaren hoe het werkt.
Een voorbeeldproject dat inzet op digitaal experiment en maken is Prototoys, ontwerp je eigen slimme speelgoed, ontworpen door SETUP in samenwerking met KCE Zeeland. Andrea Rhodenborgh van SETUP: “SETUP is een collectief van vrije denkers. We zetten ons in voor algoritme-en datawijze samenleving. Met dit project willen we bij kinderen een kritische denk- en maakhouding ten aanzien van AI bevorderen.” Kinderen van groep 6, 7 en 8 gingen aan de slag naar aanleiding van nieuwsberichten over de AI-barbie. Ze kregen vragen als: Wie bouwt zo’n barbie? Wie is verantwoordelijk voor als er iets misgaat? En hoe programmeer je een AI-barbie? Vanuit maatschappelijk en cultureel perspectief dus. Met een AI-tool gingen de leerlingen vervolgens zelf speelgoed programmeren om te kijken wat ze tegenkomen. Dat was een uitdaging, maar het maakte kinderen enorm bewust van de verschillende kanten van zo’n nieuwe uitvinding. Voor meer projecten over AI of voor een samenwerking op maat: www.setup.nl (Opent een externe link)
